Turystyka i Rekreacja, t.5/2009, Warszawa 2009
Streszczenie
Region świętokrzyski jest obszarem o wyjątkowych walorach przyrody nieożywionej oraz bogatej historii górnictwa na ziemiach polskich sięgającej XII wieku. Pozostałościami po eksploatacji podziemnej są licznie sztolnie i wyrobiska górnicze. Uzupełnienie stanowią naturalne obiekty krasowe jakimi są jaskinie. Region Świętokrzyski posiada potencjał do rozwoju różnych form geoturystyki. Obecnie tylko dwa obiekty są udostępnione do zwiedzania: Jaskinia Raj oraz kopalnia krzemienia koło Opatowa. Potencjalne i reprezentatywne dla górnictwa kruszcowego są kopalnie zlokalizowane w rezerwacie „Góra Miedzianka” (gmina Chęciny). Wybrane obiekty po ich przystosowaniu do ruchu turystycznego mogłyby stworzyć podziemną trasę turystyczną. Uzupełnieniem byłaby ekspozycja muzealna, ścieżka edukacyjna oraz zaplecze rekreacyjne, gastronomiczne i noclegowe. Interesująca oferta dla zwiedzających stanowiłaby promocję regionu oraz rozwoju gospodarczego w oparciu o usługi branży turystycznej.
Abstract
The Świętokrzyskie Region is an area of exeptional values of inanimate nature with rich history of mining on Polish land going back to XII century. Numerous adits and mining excavatins are the residuals of undergrand exploit. Natural kras objects like caves are completion. The Świętokrzyskie Region has a big potential for development of different forms of geoturism. At present only two obcjects are accessible for visitors: “Raj” Cave and flint mines near Opatów. The potential and representative objects for metallic mining are adits lokated in “Mount Miedzianka” Reserve. The selected objects after their adaptation for turist activity could create undeground turistic route. The museum exhibition, educational footpath as well as recreation, gastronomy and accomodation would be complementary facilities. An interesting for tourist would be a goog promotion of the region and its economic development based on tourist trade services.
Wstęp
Początki górnictwa kruszcowego w Górach Świętokrzyskich sięgają końca XII w. i obejmują wydobycie oraz przetwórstwo rud ołowiu, miedzi i srebra. Działalność górnicza na tym terenie najwcześniej rozwijała się w okolicach Chęcin i Kielc. Eksploatacja początkowo odbywała się metodą powierzchniową, a pierwsze kopalnie pojawiły się w XV w. Bogactwo surowców mineralnych przyczyniło się do powstania ośrodków przemysłu związanych z górnictwem i hutnictwem, które w XIX w. przekształcone zostały w Staropolski Okręg Przemysłowy [4].
Pozostałościami zabytkowego górnictwa zachowanymi po dzień dzisiejszy są podziemne wyrobiska górnicze zlokalizowane na obszarze regionu świętokrzyskiego. Obecnie obiekty te nie są wykorzystywane w sposób przemysłowy i charakteryzują się różnym stanem zachowania oraz dostępności. Pomimo dużej liczby istotnych obiektów pogórniczych w Górach Świętokrzyskich udostępniono do ruchu turystycznego tylko jeden, związany z najstarszymi technikami i metodami górniczymi w Krzemionkach Opatowskich. Obiekt ten nie zapoznaje jednak turystów zwiedzających region świętokrzyski z górnictwem w okresie jego największego rozkwitu [1].
Jednym z potencjalnych miejsc do udostępnienia dla ruchu turystycznego jest zespół wyrobisk pogórniczych na Górze Miedzianka (gmina Chęciny). Uwarunkowania historyczne i geologiczne predysponują to miejsce do utworzenia w wybranych obiektach podziemnych tras turystycznych. Utworzenie tras umożliwi rozwój różnorodnych usług turystycznych świadczonych przez lokalną społeczność, a tym samym przyczyni się do powstania nowych miejsc pracy dla mieszkańców wsi Miedzianka oraz okolicznych miejscowości. Dla odwiedzających turystów przygotowane trasy umożliwią zapoznanie się z historią górnictwa kruszcowego i formami krasu podziemnego [3].
Charakterystyka obszaru
Góra Miedzianka (354 m.n.p.m.) położona jest w południowo – zachodniej części Gór Świętokrzyskich i wyraźnie wyróżnia się w okolicznym krajobrazie. Swojej dość skomplikowanej budowie geologicznej zawdzięcza pojawienie się w historii górnictwa kruszcowego. Występujące tu rudy miedzi wpłynęły na rozwój osadnictwa na tym terenie. Pierwsze źródła pisane potwierdzają wydobycie miedzi w wieku XV. W XVI w. następuje intensywny rozwój kopalni i wzrost wydobycia na szeroką skalę. II połowa XVII w. przynosi stopniowy upadek górnictwa co było wynikiem wyczerpania dostępnych złóż oraz ogólnego kryzysu spowodowanego wojnami szwedzkimi. W 1806 r. Austryjacy wznowili prace górnicze w celu pozyskania miedzi na potrzeby militarne. W okresie Królestwa Polskiego, w latach 1817 – 21, z inicjatywy Stanisława Staszica ponownie wszczęto eksploatację przemysłową. Wówczas wybito szyby „Maria”, „Antoni” i „Ludwik”. Kosztowne prace przyniosły skromne rezultaty, a w efekcie zastój górnictwa na Miedziance. Na początku XX w. poszukiwania i wydobycie wznawiają bracia Stanisław i Bolesław Łaszczyńscy. Stanisław Łaszczyński zastosował własną metodę elektrolicznego odzysku miedzi, dzięki której wydobycie ubogich rud miało się stać opłacalne. Ostatnie wznowienie prac poszukiwawczych złóż Miedzianki nastąpiło w latach 1949-54 [7]. Przeprowadzone ekspertyzy geologiczne i górnicze potwierdziły wyczerpanie rud miedzi, co ostatecznie przyczyniło się do zakończenia eksploatacji.
W roku 1958 na terenie Góry Miedzianki utworzono rezerwat przyrody nieożywionej o powierzchni 25 ha dla ochrony rzadko spotykanych minerałów, roślin i zwierząt, w skład którego weszły również dawne wyrobiska górnicze oraz występujące tu jaskinie krasowe [2]. Obecnie na infrastrukturę turystyczną Rezerwatu składają się następujące elementy:
Na terenie rezerwatu „Góra Miedzianka” zinwentaryzowano i opisano 10 obiektów naturalnych (jaskinie) i sztucznych (wyrobiska górnicze). (ryc. 1) (tab. 1) Niektóre z nich posiadają jednocześnie cechy obiektów naturalnych i sztucznych.
Lp. | NUMER WG INWENTARZA | NAZWA OBIEKTU | DŁUGOŚĆ OBIEKTU |
1. | 2.19. | Jaskinia Nowa na Miedziance | 15m |
2. | 2.20. | Jaskinia w Sztolni Zofia na Miedziance | 715,5m |
3. | 2.21. | Schronisko Zachodnie na Miedziance | 35m |
4. | 2.22. | Schronisko Zakryte | 2,5m |
5. | 2.23. | Jaskinia Południowa na Miedziance | 12m |
6. | 2.24. | Schronisko Dwuotworowe na Miedziance | 8,5m |
7. | 2.25. | Jaskinia Hematytowa | 27,5m |
8. | 2.26. | Schronisko z Mostem Skalnym | 15m |
9. | 2.27. | Jaskinia Psia | 16,5m |
10. | 2.28. | Jaskinia w Sztolni Teresa na Miedziance | 523m |
Tabela 1: Wykaz zinwentaryzowanych jaskiń i schronisk skalnych na Górze Miedzianka [Źródło: opracowanie własne]
Możliwości adaptacyjne obiektów podziemnych dla turystyki
Wśród istniejących obiektów dwa z nich należy rozpatrywać jako potencjalne do utworzenia w nich podziemnej trasy turystycznej przedstawiającej historię górnictwa oraz elementy przyrody żywej i nieożywionej. Obiekty te powinny spełniać szereg kryteriów, które stanowić będą o ich atrakcyjności turystycznej i możliwościach adaptacyjnych. Autorzy wyróżnili następujące kryteria szczegółowe:
Powyższe kryteria wśród obiektów zlokalizowanych w rezerwacie „Góra Miedzianka” spełniają: Jaskinia w Sztolni Zofia na Miedziance i Jaskinia w Sztolni Teresa na Miedziance. Wskazane obiekty posiadają dodatkowo wspólną cechę wyróżniającą je spośród innych. Jest to istnienie, w obrębie jednej pustki podziemnej, elementów naturalnych pochodzenia krasowego oraz elementów sztucznych powstałych w wyniku eksploatacji górniczej. Połączenie tych dwóch odmiennych, co do genezy, elementów jest wynikiem natrafiania podczas prac wydobywczych na naturalne próżnie, które utworzyły spójna całość z chodnikami górniczymi.
Jaskinia w Sztolni Zofia i w Sztolni Teresa na Miedziance znane były prawdopodobnie już od w XIV w., zaś główne prace górnicze prowadzone były w XIX w. Istotnymi walorami naukowo – dydaktycznymi w sztolniach są: duże nagromadzenie form geomorfologicznych typowych dla obszarów krasowych Gór Świętokrzyskich, występowanie nielicznych form naciekowych w postaci cienkich polew kalcytowych oraz dobrze zachowany system chodników górniczych wraz z zabytkowymi elementami zabezpieczającymi korytarze, a także mokrymi i suchymi szybami górniczymi. Na ścianach sztolni można obserwować mineralizację kruszcową w postaci żył malachitu i azurytu. W obiektach stwierdzono również występowanie około 10 gatunków nietoperzy [6].
Długość obiektów - 715 m. Jaskini w Sztolni Zofia na Miedziance, z czego 279 m. naturalnych pustek i 523 m. Jaskini w Sztolni Teresa na Miedziance, z czego 270 m. część jaskiniowa. Zachowane chodniki górnicze z odnogami bocznymi i wnękami pozwolą na zlokalizowanie w nich ekspozycji historycznych dotyczących górnictwa świętokrzyskiego. Proponowana długość podziemnej trasy turystycznej obejmującej główny ciąg kopalni, fragmenty ciągów bocznych oraz fragmenty naturalnych próżni krasowych w Sztolni Zofia wyniosłaby ok. 350 m., zaś w Sztolni Teresa ok. 390 m.
Niezbędne prace adaptacyjne przeprowadzone w sztolniach powinny dotyczyć:
Obydwie jaskinie są obiektami o rozwinięciu poziomym z elementami pionowymi takimi jak szyby górnicze. Planowany przebieg tras turystycznych oraz charakterystyka ekspozycji wymagają wykorzystania poziomych korytarzy sztolni w celu umiejscowienia eksponatów. Natomiast fragmenty pionowe z racji swojej budowy ograniczają w dużym stopniu możliwości adaptacyjne i wystawiennicze. Stanowić one będą część przebiegu trasy turystycznej jako charakterystyczny element kopalni.
Dostępność i specyfika istniejących otworów wejściowych obydwu sztolni ma elementarne znaczenie, decydujące o możliwości udostępnienia tych obiektów do ruchu turystycznego. Jaskinia w Sztolni Zofia na Miedziance posiada dwa różne otwory wejściowe, które można wykorzystać jako otwory „wejściowy” i „wyjściowy”, co pozwoli na wprowadzenie zwiedzania jednokierunkowego bez konieczności mijania się grup wewnątrz jaskini, a także zwiększy przepustowość w ruchu turystycznym. Lokalizacja obu otworów wejściowych pozwala na bezpieczne, nie eksponowane dojście do obiektu. Do obydwu otworów prowadzą wyraźne ścieżki. Otwór zachodni zlokalizowany jest u podstawy skały i posiada szerokość 5 m. i wysokość 4,5 m. Natomiast otwór południowo – wschodni ma szerokość 3 m. i wysokość 1,5 m. [6]. Oba wejścia połączone są ścieżką przebiegającą przez zbocze góry. W przypadku Jaskini w Sztolni Teresa na Miedziance obecny otwór wejściowy oraz korytarz doprowadzający do systemu chodników przeznaczonych do udostępnienia turystycznego uniemożliwia wykorzystanie go jako wejścia turystycznego. Dostępny otwór mimo nieznacznego, sztucznego poszerzenia ma kształt bardzo wąskiej szczeliny, której kontynuacją jest niski i bardzo stromy korytarz o błotnistym spągu, doprowadzający dopiero po kilkunastu metrach do chodników górniczych. W związku z tym głównym problemem adaptacyjnym sztolni będzie wykonanie sztucznego otworu wejściowego wprowadzającego bezpośrednio w ciąg chodników kopalnianych. Po wykonaniu sztucznego przebicia do powierzchni i zabezpieczeniu obecnego wejścia trasa turystyczna będzie musiała przybrać formę zamkniętej pętli, a na pewnym odcinku ruch turystyczny będzie odbywał się dwukierunkowo. Złożony przebieg korytarzy w sztolni pozwala na przygotowanie trasy w formie pętli ukazując jednocześnie fragmenty sztuczne jak i naturalne obiektu.
Podziemne trasy turystyczne będą udostępnianie dla zwiedzających na określonych warunkach wyłącznie z przewodnikiem w okresie od kwietnia do października, co wynika z realizacji planu ochrony rezerwatu przyrody, odnoszącego się m.in. do stanowisk zimowania nietoperzy zlokalizowanych w obiektach podziemnych.
W ramach wykonywania prac adaptacyjnych przy tworzeniu podziemnej trasy turystycznej oraz ekspozycji podziemnej autorzy proponują uwypuklenie walorów naukowo - dydaktycznych oraz estetycznych poprzez:
Elementy ekspozycji podziemnej powinny być uszeregowane tematycznie w obydwu obiektach w ten sposób, aby poznanie całości zagadnień wymagało zwiedzenia obydwu sztolni. Zakres i specyfika wskazanych do wykonania prac zabezpieczających i adaptacyjnych opartych na wymienionych kryteriach zostały opracowane na podstawie własnych obserwacji autorów w terenie na przełomie 2008/2009 roku. Zastosowane kryteria mogą posłużyć do określenia możliwości (także ekonomicznych) i celowości adaptacji obiektów o podobnej specyfice, położonych na różnych obszarach na potrzeby podziemnych tras turystycznych. Stanowią więc one w skali ponadregionalnej punk wyjściowy do szerszych analiz dotyczących udostępniania turystycznego obiektów podziemnych. Natomiast zakres prac adaptacyjnych i zabezpieczających został dostosowany do specyfiki jaskiń i sztolni górniczych położonych w rezerwacie „Góra Miedzianka”, co wskazuje, że prace te powinny być określane szczegółowo i osobno dla każdego obiektu. Wynika to ze swoistych i całkowicie odmiennych cech budowy, ukształtowania, położenia i stopnia zachowania poszczególnych obiektów zarówno naturalnych jak i tych pochodzenie antropogenicznego.
Infrastruktura uzupełniająca
Osobnym aspektem przygotowania do udostępnienia turystycznego w formie podziemnej trasy opisywanych obiektów powinna być infrastruktura powierzchniowa oraz zaplecze pomocnicze w formie różnorodnego zagospodarowania turystycznego, pełniącego funkcje usługowe dla turystów odwiedzających rezerwat „Góra Miedzianka”. W skład zagospodarowania turystycznego wchodziłyby:
Uzupełnieniem ekspozycji podziemnej powinny być elementy dydaktyczne zlokalizowane na powierzchni w formie wystawy muzealnej prezentującej dokumenty, archiwalia, zdjęcia i mapy związane z historią górnictwa regionu świętokrzyskiego ze szczególnym uwzględnieniem Miedzianki. Walory przyrody ożywionej byłyby natomiast ukazane na ścieżce przyrodniczej, która w okresie letnim prezentowałaby charakterystyczne zbiorowiska roślinne oraz przebiegałaby od Muzeum do Sztolni Teresa, a następnie Sztolni Zofia przez wybrane jaskinie i schroniska skalne tworząc zamkniętą pętle. Na trasie ścieżki przyrodniczej powinny znaleźć się:
Zwiedzanie jaskiń na trasie ścieżki odbywałoby się indywidualnie, zaś obiekty powinny być łatwo dostępne, bezpieczne dla zwiedzających i nie wymagające specjalnego przygotowania turystów. Autorzy proponują następujące jaskinie: Schronisko Dwuotworowe na Miedziance, Jaskinia Hematytowa, Schronisko z Mostem Skalnym. Pozostałe obiekty, których zwiedzanie mogłoby być niebezpieczne powinny zostać zabezpieczone w sposób harmonijny z krajobrazem, nie zaburzając estetyki Rezerwatu. Na początku ścieżki przyrodniczej w okolicach Muzeum powinno powstać miejsce biwakowe wyposażone w wiaty i zadaszenia ze stołami i ławkami, umożliwiające odwiedzającym spożycie własnych posiłków. Jednym z elementów terenu biwakowego powinno być miejsce do przygotowania ogniska dla grup zorganizowanych. Elementy architektoniczne pola biwakowego należałoby wykonać z materiałów naturalnych. Infrastruktura powierzchniowa, a w szczególności wystawa muzealna i ścieżka przyrodnicza powinny być udostępnione przez okres całego roku.
Podsumowanie
Rozwój gospodarczy i ekonomiczny regionu o tak zróżnicowanych walorach przyrody żywej i nieożywionej oraz bogatej historii przemysłu górniczego powinien być oparty na zachowaniu i zrównoważonym gospodarowaniu tymi walorami. Realizacja powyższych założeń możliwa jest poprzez odpowiednio określone funkcje i rodzaje turystyki możliwe do realizacji w obrębie tych obszarów. Specyfika regionu pozwala na zagospodarowanie turystyczne przy współudziale lokalnych społeczności dając szansę na zatrudnienie i przekwalifikowanie zawodowe w kierunku turystyki. Proponowane rozwiązanie udostępnienia obiektów podziemnych zarówno naturalnych jak i sztucznych jest jednym ze sposobów budowania nowej oferty turystycznej na omawianym terenie.
Region świętokrzyski posiada wybitne warunki do rozwoju turystyki przyrodniczej ze szczególnym uwzględnieniem rozwijającej się prężnie w ostatnich latach geoturystyki.
Piśmiennictwo:
1. Bąbel J. T. 2003: Krzemionki. Prehistoryczne kopalnie krzemienia pasiastego. Muzeum Historyczno - Archeologiczne, Ostrowiec Świętokrzyski
2. Cukierska M. 2001: Rezerwaty przyrody parków krajobrazowych Gór Świętokrzyskich i Ponidzia. Zarząd Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, Kielce
3. Nita J., Myga-Piątek U. 2006: Technika poszukiwań geologicznych, Geotermia, Zrównoważony rozwój. O potrzebie ochrony wyrobisk górniczych dla podniesienia walorów krajobrazowych i celów dydaktycznych obszarów eksploatacji surowców skalnych na przykładzie regionu kielecko - chęcińskigo z.1 4. Sowa R. 1998: Chęcińsko - Kielecki Park Krajobrazowy. Zarząd Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, Kielce
5. Stankiewicz J. 2002: Legendy Świętokrzyskie. Glob-Tour, Kielce
6. Urban J. 1996: Jaskinie regionu świętokrzyskiego. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi, Warszawa
7. www.miedzianka.pl - Muzeum Górnictwa Kruszcowego (20.04.09.)
Wstęp
Niecka Nidziańska jest pełna interesujących zjawisk zarówno przyrody ożywionej jak i nieożywionej. Ze względu na występowanie licznych obiektów krasu gipsowego (powierzchniowego i podziemnego), region ten posiada status kluczowego obszaru Polski pod względem przyrodniczym oraz stanowi jeden z najatrakcyjniejszych przyrodniczo regionów w Polsce. Przyroda ożywioną jak i nieożywiona jest w tym regionie wyjątkowo cenna i nie do końca poznana.
Ze względu na te walory w 1986 roku powołano Zespół Parków Krajobrazowych Ponidzia, który stanowi obecnie prawną ochronę nad dziedzictwem przyrodniczym, krajobrazowym i historyczno - kulturowym tego terenu, odznaczającego się stosunkowo niskim poziomem degradacji środowiska. W skład Zespołu Parków weszły trzy Parki Krajobrazowe: Kozubowski, Nadnidziański i Szaniecki.
Wyniki badań zawarte w tej pracy dotyczą jeszcze dotąd mało poznanej grupy chrząszczy jaskiniowych z rodziny biegaczowatych. Badania przeprowadzono w Rezerwacie Skorocice, najbardziej reprezentatywnym obiekcie utworów krasowych Ponidzia.
Charakterystyka terenu badań
Rezerwat Skorocice położony jest w gminie Wiślica w miejscowości Skorocice na terenie Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego (Mapa nr 1). Został utworzony w 1960 roku na powierzchni 7,7 ha jako rezerwat przyrody nieożywionej i florystyczny stepowy. Celem powołania rezerwatu było zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych naturalnego stanowiska roślinności stepowej oraz największego w Europie nagromadzenia form krasowych wykształconych w gipsach (Cukierska, 2001). Na obszarze Rezerwatu Skorocice zinwentaryzowano do końca 2006 roku 26 jaskiń i schronisk w gipsach, czyli 45 % wszystkich takich obiektów na Niecce Nidziańskiej. Największa z nich Jaskinia Skorocicka o długości 352 m oraz inne jaskinie leżące wzdłuż wschodniego zbocza doliny stanowią odcinki podziemnego przepływu Potoku Skorocickiego. Wśród pozostałych obiektów jaskiniowych występują głównie tunele i schroniska stanowiące starsze fragmenty poziomych kanałów (położone wyżej i przekształcone przez obrywy), szczeliny powstałe w wyniku zawalania się pustek krasowych oraz niskie, rozległe sale leżące prawie na poziomie zwierciadła wód (Urban, 1998).
Fauna utworów krasowych w Polsce
W Polsce szczegółowe badania nad fauną jaskiniową prowadzone były od lat 50. XX w. Poznanie jej w poszczególnych regionach krasowych jest jednak dość zróżnicowane.
Dla zwierząt przebywających w jaskiniach okresowo lub stale istotne są temperatura i wilgotność, światło odgrywa drugorzędną rolę. Dlatego niektóre gatunki zasiedlają nawet najdalsze partie jaskiń. Faunę zamieszkującą jaskinie zoolodzy podzielili na 3 zespoły, różniące się stopniem powiązania ich życia ze środowiskiem jaskiniowym:
Najbardziej charakterystyczną z wymienionych grup, choć jednocześnie najmniej liczną, są troglobionty. Przedstawiciele tej grupy wykazują daleko idące przystosowanie do warunków podziemnego życia. Nastąpił u nich zanik organów wzroku rekompensowany rozwojem zmysłów węchu i dotyku. Najczęściej są one całkowicie białe, gdyż w warunkach całkowitej ciemności wytwarzanie barwy ochronnej stało się zbędne.
Cele i metoda badawcza
Podstawowym celem badań było poznanie bezkręgowej fauny powierzchniowej i podziemnej największego w Polsce i jednego z największych w Europie skupiska krasu gipsowego w Rezerwacie Skorocice. Istotą badań miała być obserwacja zgrupowań chrząszczy nie tylko na powierzchni rezerwatu, ale przede wszystkim w jaskiniach, a tym samym potwierdzenie obecności fauny jaskiniowej zaliczanej do: troglobiontów, troglofili lub trogloksenów. Systematyczne obserwacje gatunków chrząszczy i ich liczebności na powierzchni i w jaskiniach prowadzone były w okresie od kwietnia 2004 r. do października 2007 r. Badania miały również określić przyczyny penetracji jaskiń przez gatunki występujące na powierzchni rezerwatu oraz w miejscach gdzie nie występują zjawiska krasowe. Ponadto określono skalę migracji chrząszczy pomiędzy dwoma skrajnie różniącymi się od siebie środowiskami: powierzchniowym i jaskiniowym.
Do odłowów chrząszczy podczas badań terenowych zastosowano metodę pułapek Barbera. Pułapki zastawione były na powierzchni jak i w jaskiniach w odległości 0, 5, 10 m od otworu wejściowego. Pułapki umieszczone 10 m od wejścia znajdowały się całkowicie w zasięgu specyficznych cech mikroklimatu jaskiniowego. Miało to na celu wyznaczenie zasięgu i granicy penetracji jaskiń przez gatunki powierzchniowe oraz wykazało spadek liczebności gatunków względem odległości od otworu wejściowego jaskini.
Wyniki
Na obszarze Rezerwatu Skorocice zaobserwowano następujące rodziny chrząszczy: Biegaczowate (Carabidae), czarnuchowate (Tenebrionidae, omarlicowate (Silphidae), stonkowate (Chrysomelidae), majkowate (Meloidae), ryjkowce (Curculionidae), sprężykowate (Elateridae), bogatkowate (Buprestidae).
Pośród występujących na badanym terenie chrząszczy udział biegaczowatych był największy i stanowił 54 % całej badanej grupy owadów. Wśród 8 obserwowanych na terenie Rezerwatu Skorocice rodzin chrząszczy w jaskiniach obserwowane były wyłącznie przedstawiciele rodziny biegaczowatych z następujących rodzajów: biegacz (Carabus), szykoń (Pterostichus), łokaś (Zabrus), Badister, skorobieżek (Amara), skoropędek (Europhilus), dzier (Pseudoophonus)
Najliczniej i regularnie obserwowanymi w jaskiniach były rodzaje Amara, Pterostichus, Carabus i Badister (Ryc, 1). Były to także te rodzaje, których przedstawiciele penetrowały jaskinię w znacznej odległości od otworu wejściowego (do 15 m). Pozostałe rodzaje obserwowane były w częściach przyotworowych, sporadycznie i w małej liczebności. Istotnym faktem jest także ten, iż fauna chrząszczy utworów krasowych stanowi zdecydowanie mniej liczebną i mniej zróżnicowaną grupę niż fauna obserwowana na powierzchni rezerwatu Skorocice.
Przeprowadzone obserwacje dowiodły, że największy spadek liczby gatunków widoczny jest między 5 a 10 m od otworu. To właśnie pomiędzy 5 a 10 m w badanych jaskiniach znajduje się granica pomiędzy wpływem środowiska powierzchniowego i jaskiniowego. Granica ta stanowi końcowy obszar docierania światła dziennego, wpływów i zmian temperatur zewnętrznych, a także miejsce, gdzie namulisko z humusowego, organicznego zmienia się stopniowo w gliniaste lub skaliste. Zasięg penetracji jaskiń przez poszczególne rodzaje chrząszczy przedstawiono wykazano graficznie na rycinie 2.
Wnioski
Na podstawie przeprowadzonych badań nasuwają się następujące wnioski dotyczące relacji ilościowojakościowych badanej grupy zwierząt, a także typu dominacji oraz zasięgu obserwowanych gatunków.
Ochrona i zachowanie jaskiń krasu gipsowego Doliny Nidy pozwoliłyby w przyszłości na przeprowadzenie szczegółowych badań fauny bezkręgowej w jaskiniach położonych poza ich największym skupiskiem – Doliną Skorocicką. Fakt występowania i zróżnicowania fauny jaskiń tego terenu zostało potwierdzone prezentowanymi wynikami badań.
Literatura
[1] Bednarska E., 1996, Parki Krajobrazowe Ponidzia, Kielce.
[2] Cukierska M., 2001, Rezerwaty Przyrody Parków Krajobrazowych Ponidzia, Kielce.
[3] Flis J., 1954, Kras Gipsowy Niecki Nidziańskiej, Warszawa.
[4] Kalemba E., Kaźmierczak R., 1996, Waloryzacja Przyrodnicza Nadnidziańskiego Parku
Krajobrazowego, Kielce.
[5] Łuszczyński J., Łuszczyńska B., 1999, Geologiczno - Botaniczna Ścieżka Dydaktyczna w
Rezerwacie Skorocice, Kielce.
[6] Ponikiewski A., 2005, Nowe Jaskinie w Rezerwacie Skorocice w: Jaskinie nr 1, str. 31,
Kraków.
[7] Pulina M., 1999, Kras. Formy i procesy, Katowice.
[8] Urban J., [red. n.], 1998, Jaskinie Niecki Nidziańskiej, Warszawa.
[9] Wołoszyn B.W., 1990, Jaskinie Zespołu Parków Krajobrazowych Ponidzia w: Studia Ośrodka
Dokumentacji Fizjograficznej, nr 18, str. 275-341, Kielce.
[10] Zając T., Zając K., 2002, Fauna Parków Krajobrazowych Ponidzia, Kielce.
Artykuł ukazał się w materiałach pokonferencyjnych Konferencji naukowej pt.: "Społeczno-ekonomiczno-przyrodnicze aspekty zrównoważonego rozwoju", Lublin 2008, KUL.
Termin prowadzenia obserwacji: 2010
Obszar: dolina Wisły - Warszawa /zbiorowiska leśne, łąkowe i synantropijne/
Badana grupa owadów: rodzina biegaczowate (Carabidae) ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju biegacz (Carabus)
Metoda: Pułapki Barbera /oznaczanie przyżyciowe/
Cel: Określenie składu gatunkowego i procentowego udziału poszczególnych gatunków chrząszczy występujących na badanym obszarze.
Wyniki badań dostępne są w TTPiK
(Komunikat)
Pełny tekst opracowania dostępny w TTPiK
Zimowy spis nietoperzy 2007/2008 prowadzony przez STJ TTPiK w Warszawie wykonywany był od końca października 2007 do połowy kwietnia 2008.
Celem spisu była lokalizacja i sprawdzenie potencjalnych miejsc zimowania (hibernacji) jedno i wielogatunkowych kolonii nietoperzy na wytypowanych obiektach oraz określenie liczebności oraz składu gatunkowego kolonii nietoperzy. Ponadto określono zagrożenia oraz potrzeby i kierunki ochrony czynnej stanowisk hibernacji nietoperzy.
(Abstrakt)
Pełny tekst opracowania dostępny w TTPiK
Określając obszar spisu posłużono się schematyczną mapą fortyfikacji okolic Modlina, zamieszczoną w książce „Fortyfikacje" autorstwa J. Chorzępy przedstawioną poniżej.
Przy pomocy powyższego planu określono dokładną lokalizację fortów na mapie topograficznej w skali 1 : 50 000
Fotografie wykonane podczas prowadzenia badań: