Artur Ponikiewski
Agnieszka Ponikiewska
Jaskinie, których już nie ma.
Temat niszczenia bezcennych tworów przyrody nieożywionej – jaskiń - na Górze Połom (gm. Wojcieszow, woj. dolnośląskie) przez użytkownika kamieniołomu wapienia zlokalizowanego na tej górze znana jest szerokiej rzeszy organizacji speleologicznych, ekologicznych, państwowym służbom ochrony przyrody, a także naukowcom – badaczom jaskiń.
Jednakże skala zniszczeń i szybkość postępującej eksploatacji kamieniołomu w ostatnim czasie powinna zwrócić uwagę wszystkich ludzi, którym bliska jest ochrona przyrody. Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz. U. Nr 49, poz. 196 z 1994r.) wyraźnie wskazuje, iż organy samorządu terytorialnego są obowiązane zapewnić ochronę środowiska w szczególności przez: rozmieszczanie środków produkcji w sposób najmniej szkodliwy dla środowiska, zapewnienie w prowadzonej działalności gospodarczej wymaganej ochrony elementów przyrodniczych, dbałość o walory krajobrazowe środowiska (art.66) W/w ustawa precyzyjnie definiuje „ochronę przyrody” (art.2), „równowagę przyrodniczą” (art.3.1), „zasoby przyrodnicze środowiska” (art.3.2), „kształtowanie środowiska” (art.3.3), „zrównoważony rozwój” (art.3.4), „uciążliwości dla środowiska” (art.3.6). Ustawa wprowadza także zasadę zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, która stanowi podstawę do sporządzania i aktualizacji zagospodarowania przestrzennego gmin (art.5, art.6).
Dotychczasowe próby ochrony jaskiń na Górze Połom nie przyniosły żadnego rezultatu. Jako organizacja zajmująca się ochroną środowiska uważamy, iż najwyższy czas znów powrócić do tematu ochrony jaskiń i środowiska jaskiniowego na Połomie, aby ocalić to, co jeszcze ocalić można, jak również dokonać wnikliwej inwentaryzacji jaskiń zniszczonych. Jaskinie są z pewnością jednym z najcenniejszych dóbr przyrody nieożywionej Polski. Na Górze Połom zostało już zniszczonych kilkanaście takich obiektów. Ostatnio przestała istnieć bezcenna, jak zresztą każda - Jaskinia Porcelanowa.
Najistotniejszym problemem jest jednak fakt, że w najbliższym czasie może zostać odstrzelona Jaskinia Kryształowa, posiadająca nietypową i niespotykaną nigdzie w Polsce szatę naciekowa tzw. róże kalcytowe
Na potwierdzenie faktu ogromu zniszczeń bezcennych tworów, powstających przez miliony lat przedstawiamy listę jaskiń, które przed zniszczeniem doczekały się oficjalnych publikacji, a których już nie ma.
JASKINIE ZNISZCZONE NA GÓRZE POŁOM
wg „JASKINIE SUDETÓW” – pod red. naukową MARIANA PULINY, Warszawa 1996r., wydawca Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi
- Jaskinia Głęboka - dł. 29m.
- Jaskinia Kominowa - dł. 33m.
- Jaskinia Naciekowa - dł. 26m.
- Jaskinia Obok Wschodniej - dł.?
- Jaskinia Pluszowych Nacieków - dł. 35m.
- Jaskinia Południowa - dł. 20m.
- Jaskinia Wschodnia - dł. 14,5m.
- Jaskinia Wysoka - dł. 25m.
- Jaskinia Gwiaździsta - dł. 562m.
- Jaskinia Jasna - dł.146m.
- Jaskinia Nad Skrajnią - dł.124m.
- Jaskinia Środkowa - dł.120m.
- Jaskinia Wałbrzyska - dł. 121m.
- Jaskinia Za Sztolnia - dł.118m.
- Jaskinia Porcelanowa - dł. 134m.
- Jaskinia Meanderek - dł. 44m.
RAZEM: 1 551,5m. ZNISZCZONYCH KORYTARZY!!!
I tu nasuwa się pytanie: czy w rodzimym kraju inwestora kamieniołomu władze dopuściłby na zniszczenie tak bezcennych obiektów? Z pewnością nie. Zdecydowanie lepiej jest niszczyć „u kogoś”, zaś swoje chronić.
Wielokrotnie były już prowadzone rozmowy na ten temat miedzy Zarządem kamieniołomu – belgijską spółką, a władzami gminy i województwa dolnośląskiego. Niestety wyciągnięte wnioski i ustalenia nigdy nie zostały wdrożone w życie. Dyrekcja zakładu skutecznie udaremnia dostęp do jaskiń poprzez całkowity zakaz wstępu osobom, które nie są pracownikami kamieniołomu. Dzięki temu nie możliwe jest w sposób oficjalny, na bieżąco dokonywać inwentaryzacji i dokumentacji zniszczeń.
Znane są z historii przypadki obejmowania ochroną rezerwatową obszarów po dawnych kamieniołomach w czasie, gdy wiele jaskiń zostało bezpowrotnie zniszczonych np. „Rezerwat Wietrznia w Kielcach ( zniszczono Jaskinię Naciekową dł. 100 m, trzypoziomowa, wspaniała szata naciekowa zniszczona w wyniku eksploatacji wapienia w 1960 r. ), Rezerwat Kadzielnia w Kielcach ( jaskinie niszczone w latach 1904 –1963 ) Kamieniołom Ołowianka k/ Miedzianki gm. Małogoszcz (jaskinie zniszczone w wyniku eksploatacji wapienia w 1965 r.). Przykładem właściwej ochrony można nazwać kamieniołom wapienia w Jaworzni gm. Piekoszów, gdzie ocalono Jaskinię Chelosiową Jamę, co w niedługim czasie pozwoliło stwierdzić, że jest ona miejscem schronienia dla chronionych gatunków zwierząt, a co najważniejsze jedną z najdłuższych jaskiń Polski - ok. 3700 m”. Dobrze byłoby, aby kamieniołom na Górze Połom obok Jaworzni stał się chlubnym przykładem zwycięstwa rozumu, ochrony przyrody i dalekosiężnego spojrzenia, a nie krótkowzroczności i nastawienia jedynie na „robienie pieniędzy w imię koncesji”.
Plan ruchu zakładu wydobywczego z całą pewnością mógłby iść w parze z ochroną bezcennych walorów przyrodniczych, które to Polska wnosi jako jeden z największych swoich atutów do Zjednoczonej Europy. Tym bardziej wydaje się zasadna ochrona tych obiektów, im bardziej dzisiaj stają się one nie tylko polskim, ale Europejskim Dziedzictwem Przyrodniczym. Istnieje realna szansa rozwoju terytorialnego gminy Wojcieszów w oparciu właśnie o obiekty przyrody nieożywionej – jaskinie – na Górze Połom. Te bezcenne przyrodniczo obiekty mogą zostać przekształcone w obiekty turystyczne, zaś gmina Wojcieszów w jeszcze bardziej atrakcyjny region turystyczny. Wiążą się z tym rzecz jasna dodatkowe profity, jak uruchomienie baz noclegowych (np. agroturystyka), baz gastronomicznych i szeregu innych usług związanych z turystyką. Wszakże lepiej jest tworzyć i chronić niż niszczyć.
Artykuł ukazał się w: EKOŚWIAT nr 1(138), styczeń 2005 r.
Jak zniszczono jaskinie...
List w sprawie niszczenie Jaskiń Góry Połom udostępniony na stronach KTJ PZA - link